Died ‎before 1647

Born ‎± 1615 Haringe (België), died ‎22 Mar 1684 Oud Beijerland‎, age approximately 69 years, ‎1st marriage to: Marie Dubois, ‎2nd marriage to: Grietje Corsse Vermeulen
Uit: OUD-BEIJERLANDSCHE BERICHTEN 13e jaargang nr. 38 –juli 2010

De familienaam Brussaard in Oud-Beijerland
door Gert Brussaard

Inleiding
Brussaard is al heel lang een bekende naam in Oud-Beijerland. Maar waar komt die naam vandaan en hoe lang bestaat deze naam eigenlijk al? Een aantal jaren genealogieonderzoek heeft daarop het antwoord geleverd, en een verhaal oover het reilen en zeilen van een Brussaardfamilie in de Franse tijd.


Brutsaert of Broussard
Veel mensen in de Brussaard-families menen dat „Brussaard? is afgeleid van de Franse naam „Broussard?. Er zijn ook commerciële certificaten verkrijgbaar met een verhaal over de naam Broussard die dat suggereren. Maar dat klopt niet; de stamvader van alle Brussaarden in Nederland is een “jongeman uit Vlaenderen” met de naam “François Maertensz Brutsaert” die hier in 1647 trouwt met Grietje Corsse. Al heel snel wordt de naam vernederlandst? tot Brussaert, Brussart, Brussard of Brussaard. Die laatste spelling is uiteindelijk de officiële geworden, toen in de Franse tijd, onder Napoleon, alle achternamen werden vastgelegd. De naam „Broussard? is afgeleid van het woord „brousse? of „broussaille? wat struikgewas of „bush bush? betekent. Die naam komt pas aan het eind van de negentiende eeuw voor en duidt iemand aan die uit de „bush?, dwz. de Franse koloniën komt (met name Nw. Caledonië). Je komt de naam Broussard ook in het Zuiden van de Verenigde Staten regelmatig tegen bij nakomelingen van (zwarte) immigranten uit Frankrijk en Afrika.
“Brutsaert” is een zeer oude Vlaamse familienaam. Het achtervoegsel „aert?, „aerd?, „erd?, „aar? of „aard? is een aanduidingen van een beroep. Maar waar komt „Bruts? dan vandaan?

Het “Verklarend Woordenboek van de Familienamen in België en Noord Frankrijk” van Dr. Frans Debrabandere vermeldt dat „bruts? waarschijnlijk afgeleid is van het Oud-Franse woord „broca?, dat „puntig voorwerp, spijker, speld, doekspeld of haak? betekent. Het woord „broche? is daar direct mee verwant. Het boek „Origine des noms des familles en Belgique? van Albert Carnoy vermeldt dat de naam afkomstig is van het Oud-Vlaamse
woord „brutse? dat „ijzeren haak? betekent en een oorlogsterm is. Deze twee bronnen zijn het dus grotendeels met elkaar eens. Een beetjes speculerend zou de betekenis dan zijn: iemand die spelden, spijkers of
lansen / pieken maakt, òf deze hanteert (lansier, piekenier). Enkele van de oudste vermeldingen, alle in Vlaanderen: Giles Brocars (1275, Atrecht); Willem Brochard (1367). Een van de meest
interessante vermeldingen komt uit de plaats Ieper, waar de naam van een en dezelfde man op drie manieren geschreven wordt: Gillis Broetschaert = Gillis Brochaerd (1367) = Gillis Brotsaerd (1378).
Laten we het er voorlopig maar op houden dat Brussaard zoiets als een „Dappere Lansier? betekent, dat spreekt toch meer aan dan “speldenmaker”.…. Van Brutsaert tot Brussaard
De eerste maal dat de familienaam geschreven wordt in Nederland is in het kerkelijk huwelijksregister van Oud-Beijerland bij het huwelijk van de stamvader in 1647.

De tekst luidt letterlijk:
“April - den 14 dito. Hier getrouwt / François Maertens Brutsaert j.m. uijt Vlaenderen ende Grietge Corsen j.d.van Oud Beijerland bejde wonende alhier / Test.: Cors Thijszen – Baudewijn Pinjo”

Een bijzonderheid is dat het gebruik van de „lange s? achter de ?t of achter de eerste „s?, dat heel gebruikelijk was in de 17e eeuw, door de eeuwen heen in de familie is blijven bestaan. Mijn vader schreef het zo
in zijn handtekening en ook vandaag de dag komt die gewoonte nog voor in Oud-Beijerland.

Vrij snel evolueert de spelling dan tot „Brussaard?. De eerste maal dat de huidige spelling voorkomt is in 1707, als bij het tweede huwelijk van Gijsbert Cornelisz. Kool vermeld wordt dat hij de weduwnaar is van
“Pleuntje Fransse Brussaard”.

Ook in Nederland duikt de naam Brutsaert al vóór 1647 een aantal malen op. Een van de meest saillante is de volgende. Op 19-2-1627 staat in Leiden terecht: "Pietergen Cornelisdr., geb. Den Haag, spinster,
gehuwd met Abraham Brutsard" wegens heling en verduistering. De eis is „ophanging?, de uitspraak „geseling, brandmerking en levenslange verbanning uit Holland en West-Friesland?. Vermeld wordt dat zij reeds
eerder in Delft is veroordeeld. Van Abraham Brutsard ontbreekt verder ieder spoor.
De Vlaamse voorvaderen van François Maertenszoon Alle verdere vermeldingen uit de 17e eeuw in België komen uit het uiterste zuidwesten van Vlaanderen. In deze streek woedden in de eerste helft van de 17e eeuw nog hevige gevechten tussen Spanjaarden en Fransen. Deze onlusten gingen gepaard met zware vervolging van Protestanten, die vrijwel allen vluchtten naar het rustige, inmiddels vrije, Holland. Het is zeer waarschijnlijk dat François Maertensz. Brutsaert tot deze immigranten heeft behoord.

Een stamboom van de familie Brutsaert in Vlaanderen, opgesteld in het begin van de vorige eeuw, vermeldt Martinus Brutsaert in Haringe als hun stamvader; hij leefde rond 1600. Martinus had twee zoons,
Georges en Franciscus. Van Georges is de genealogie grotendeels bekend. Tot ca. 1900 wonen zijn nakomelingen vrijwel allen in West-Vlaanderen, in de streek van Haringe, Watou en Poperinge. Hij wordt
beschouwd als de stamvader van de meeste, zo niet alle, Brutsaerts in Vlaanderen. Van zijn broer Franciscus Martinuszoon is alleen bekend dat hij in 1638 te Haringe trouwt met Marie Dubois; daarna ontbreekt
elk spoor in Vlaanderen. Maar kijk: negen jaar later, in 1647, verschijnt in Oud-Beijerland ene François Maertenszoon Brutsaert, “jongeman uit Vlaenderen”, op het toneel. Alhoewel dat nooit bewezen zal kunnen
worden, lijkt mij de conclusie gewettigd dat dit zeer waarschijnlijke dezelfde persoon betreft. Vermoedelijk is Marie Dubois overleden en is François / Franciscus daarna naar Holland vertrokken. Nog een
aanwijzing is dat één van de oudste dochters van François, mogelijk de tweede, Maria wordt genoemd, zowel de naam van zijn moeder als van zijn eerste vrouw.

De „zwarigheden? van Adriaan Maartenszoon Brussaard De spelling van de naam Brussaard is officieel vastgelegd door de kantonrechter, toen Adriaan Maartenszoon Brussaard (1771- 1854)
voor de derde maal wilde trouwen. Behalve de oplossing van de spellingkwestie geeft Adriaans levensverhaal ook een interessant kijkje in het leven in de Franse tijd in Oud-Beijerland dat ik u niet wil
onthouden..
Adriaan wordt geboren op 20 november 1771 in Oud-Beijerland als zoon van een slachter en vrachtrijder. Zijn naam, Adrianus, kwam nog niet eerder voor in de familie. Vader Maarten was in 1765 getrouwd en
het gezin kreeg vrijwel ieder jaar een Brussaardje erbij. Adriaan is het zesde kind… Drie van deze kinderen overlijden heel jong; dat is bepaald niet ongewoon in die tijd. In november 1772, een jaar na de
geboorte van Adriaan, krijgt moeder Neeltje Stolk een tweeling, die vrijwel on-middellijk overlijdt. Helaas bezwijkt ook de moeder in de bevalling. Maarten hertrouwt in 1774 met Trijntje Munnikenhof. Het
echtpaar krijgt in de periode 1774-1787 nog acht kinderen waarvan er slechts vier een volwassen leeftijd bereiken. Het is bepaald een sterk paar: vader Maarten wordt 83 en Trijntje 89 jaar.
De drie zoons uit het eerste huwelijk, Frans, Jacob en Adriaan, zijn mannen die van alles aanpakken en in redelijke stand leven. Frans is handelaar, voerman en kroegbaas, Jacob is slachter en zelfstandig
landbouwer en Adriaan is griendbaas en slachter. Op 27 juli 1792 trouwt Adriaan met Johanna van der Schoor. Het is een gedwongen huwelijk: op 19 september in hetzelfde jaar wordt zoon
Maarten geboren. Zijn in 1794 geboren zusje Jaapje is waarschijnlijk al heel vroeg overleden.

Adriaans oudste broer Frans en zijn vader Maarten moeten in 1795, als de Fransen hun intrek nemen in het dorp, regelmatig diensten doen voor het Franse leger, zoals het kopen en keuren van runderen en
paarden. Aangezien de Fransen bepaald niet geliefd waren bij de Oud-Beijerlanders in het algemeen en de Brussaarden in het bijzonder, zal dit niet van harte zijn gegaan.
De Franse overheid roept steeds meer en steeds jongere jongens in dienst. In februari 1813 wordt in Oud-Beijerland een loting afgekondigd die uitloopt op een volksopstand van met stokken gewapende inwoners.
Dit oproer, dat in bloed gesmoord wordt, staat dan ook bekend als „stokjesdag?. De ergste opstandelingen worden verbannen. Onder hen is onze Adriaan Brussaard. Zijn opstandigheid is goed te verklaren: zijn
zoon Maarten, inmiddels 20 jaar, stond al ingeschreven en is ook ingeloot, misschien wel op die bewuste loting. Heeft Adriaan een voorgevoel gehad? Op 4 mei van dat jaar overlijdt Maarten in het
Gasthuis van Rotterdam. De inmiddels in Gorinchem verblijvende Adriaan moet wel heel bitter zijn geweest.

Zijn vrouw Bastiaantje Groeneweg (Johanna was in 1796 overleden) heeft het dat najaar heel zwaar, zodat de burgemeester van Oud-Beijerland namens haar op 22 oktober een verzoek indient voor verlof
voor Adriaan om terug te keren om voor haar en zijn vijf kinderen de kost te verdienen. Het verzoek hoeft niet meer te worden be-handeld, want op 13 november van dat jaar is het dorp vrij van de Franse
overheersing en dus zal Adriaan vanzelf wel teruggekeerd zijn. Een jaar later overlijdt Bastiaantje. Adriaan blijft negen jaar ongehuwd wat opmerkelijk is voor een man met vijf opgroeiende kinderen. Als hij
dan in 1823 voor de derde maal wil trouwen, nu met Hermina van Gijn, ontmoet hij „zwarigheden? bij de Officier van Justitie, omdat de spelling van de familienaam niet eenduidig is, n.l. zowel „Brushart? als „Brussart?
en „Brussaard? komen voor. Ook de naam van zijn moeder is foutief gespeld („Stolp?.i.p.v. „Stolk?). Hij verschijnt op 17-1-1823 met 7 (!) getuigen voor de vrederechter van Oud-Beijerland om een acte van
bekendheid te laten opmaken. De getuigen verklaren eenstemmig dat ze hem, zijn vader en zijn moeder kennen, c.q. gekend hebben en dat de namen altijd als „Brussaard?, c.q. „Stolk? gespeld zijn geweest.
Vervolgens wordt een request ingediend bij de Rechtbank van Eerste Aanleg te Dordrecht om correctie van de betreffende doop- en overlijdensaktes te verkrijgen. Bij uitspraak op 17-2-1823 wordt dit
verzoek ingewilligd en kan zijn huwelijk met Hermina van Gijn gesloten worden. Adriaan overleeft ook deze vrouw, zij overlijdt in 1843. Hijzelf overlijdt op 3 juli 1856 op 84-jarige leeftijd.